style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>الإعتماد في الأدوية المفردة
خواص و مشخصات 278 داروي مفرد (ساده) از ابوجعفر احمد بن جزّار قيرواني (درگذشت
369ق/979م).
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>الاعتماد
ساده به چهار درجه بر اساس قواي آنها (مثلا سرد از درجۀ اول يا گرم از درجۀ
چهارم) شامل چهار مقاله است. چنانكه گفته شد در اين كتاب تنها دربارۀ ۲۷۸
داروي سادۀ سخن به ميان آمده است در حالي كه يك مقايسۀ سرانگشتي ميان
اين كتاب و آثار ديگر نشانگر آن است كه گياهاني كه در آن زمان براي داروشناسان
مسلمان شناخته شده بود به مراتب بيش از اين بوده است. اما ابن جزّار خود تأكيد
كرده كه در اين كتاب تنها به ذكر داروهاي مهمي كه شناخت مشخصات و خواص آنها براي
پزشكان لازم است پرداخته و از ذكر داروهايي كه در سرزمينهاي اعراب شناخته شده نيست
چشم پوشي كرده است. همچنين شرح آندسته از مفردات را كه در تقسيم بندي پزشكي قديم
جزو اغذيه يا سمائم(سمها)، يا از اجزاء حيوانات بوده اند به ديگر آثار خود
واگذارده است. در واقع وي در اين كتاب تنها به شرح داروهاي گياهي و معدني پرداخته
و حتي از ذكر مفرداتي مانند سيب، خرما و غيره، از آنرو كه جنبۀ غذايي آنها
مهمتر است،چشم پوشي كرده است.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>ابن الجزار در كتاب خود مجموعا
۱۹۲ بار به ۱۲ پزشك يا داروشناس يوناني و رومي استناد جسته است از جملۀ
آنها:دياسقوريدس (=ديوسكوريدس، ۶۶ بار)، جالينوس(۳۷بار)، بديغورس (فيثاغورث، ۳۳
بار)، ارسطو(۱۶ بار). در حالي كه تنها ۱۵ بار از پزشكان دورۀ اسلامي ياد
كرده است بدين شرح: تيادوق(۱۲ بار) ،ابن ماسويه (۲ بار)، ماسرجويه (۱ بار)،
كندي(۲ بار)، اسحاق بن عمران (۳ بار) كه تازه سه داروشناس نخست اصليتي سرياني
داشته اند. البته بهرۀ ابن الجزار از آثار اسحاق بن عمران كه استادِ استادِ
او بوده به هيچ وجه با شمار اين ارجاعات قابل مقايسه نيست. مثلا در مواردي متعدد
سخن ابن جزار در الاعتماد شبيه سخناني است كه ابن بيطار در الجامع از اسحاق بن
عمران نقل كرده است. ابوالخير اشبيلي نيز در موارد متعدد به پيروي ابن جزار از اسحاق
بن عمران اشاره كرده است( مثلا دربارۀ هليلج هندي و كابلي ، لسان العصافير،
طباشير و مرزنجوش نك: ابن جزار، 6-7، 27، 103، 106-107؛ به ترتيب مقايسه كنيد با
ابن بيطار 4/197، 109، 3/96، 4/144؛ ابوالخير،77، 351، 282-283، 612، نيز 66، 70،
231، 270).
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>به رغم آنكه ابن جزار حتي از يك
مأخذ فارسي يا يك پزشك ايراني نقل قول نكرده مطالۀ الاعتماد نشانگر آن است
كه شمار مداخل فارسي معرب حتي بيش از عربي و يوناني است. از ميان ۲۷۸ مدخل
الاعتماد ۱۰۲ مدخل عربي است و ۱۷۶ مدخل ديگر عجمي (معرب فارسي، يوناني، ...)
هستند. در اين ميان شمار مداخل فارسي ۱۰۵ و يوناني ۴۸ مدخل است و مجموع مداخلي كه
به زبانهاي سرياني، آرامي، عبري، لاتيني، هندي و مصري قديم هستند از ۲۲ تجاوز نمي
كند. ضمن آنكه مدخل جفة بلوط تركيبي از دو واژۀ فارسي و آرامي است. ابراهيم
بن مراد بر آن است كه ابن الجزار به لحاظ آنكه زبان يوناني را عجمي تر از فارسي مي
دانسته از واژگان فارسي بيشتر بهره برده. در حالي كه اين مسأله بيش از هر چيز
نشانگر نفوذ بي چون چراي زبان فارسي در مصطلاحات علمي داروشناسي است و به طور مثال
حتي در الجامع ابن البيطار نيز همين مسأله مشاهده مي شود.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>اين كتاب تا كنون يك بار به صورت
عكسي (فاكسيميله) در فرانكفورت به چاپ رسيده است. همچنين ابراهيم بن مراد كه
تحقيقات مفصلي دربارۀ اين كتاب انجام داده بخشهاي قابل توجهي از آن را در
آثار خود نقل كرده قصد چاپ آن را داشته كه احتمالا تا كنون به چاپ رسيده است. از
اين كتاب دو تلخيص عربي، يكي به نام صفة العقاقير على مذهب ابن الجزّار في كتاب
الاعتماد و ديگري همنام با اثر اصلي موجود است كه مؤلف هيچ يك شناخته شده نيست.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>همچنين دو ترجمۀ لاتيني يكي
از قسطنطين افريقي (كنستانتين آفريكانوس، منتحل مشهور) و ديگري از اصطفن سرقسطي
(استفانوس ساراگوسايي) در دست است كه هر دو تلخيص شده اند. البته قسطنطين مطابق
روش معمول در متن لاتيني كتاب را به خود منسوب ساخته است. اين ترجمه در ۱۵۳۶م در
ضمن مجموعۀ آثار قسطنطين ( كه تقريبا تمامي آنها منحول است) در بال به چاپ
رسيده است. ترجمۀ ديگر كه در حقيقت اختصاري از كتاب ابن جزار است از آن
اصطفن سرقسطي (استفانوس ساراگوسايي)، راهبي از اهالي اندلس است كه در 631ق/1233م صورت
پذيرفته. همچنين موسي بن سموئل بن تبون ( در مآخذ عربي: موسي بن صمويل بن طبون)
پزشك يهودي اندلسي الاصل ساكن سرزمينهاي فعلي فرانسه (درگذشت پس از 682م) اين كتاب
را به عبري ترجمه كرده كه به دست ما نرسيده است.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>مآخذstyle='font-size:14.0pt;font-family:YKNazanin'>: ابراهيم بن مراد، بحوث في
التاريخ الطب والصيدله عندالعرب، بيروت،1991م؛ همو، دراسات في المعجم
العربي، بيروت، 1987؛ همو، المصطلح الاعجمي، بيروت،1985؛ ابن
الجزار،احمد، الاعتماد في الأدويه المفردة ، چاپ تصويري به كوشش فواد
سزگين، فرانكفورت، 1985؛ ابن بيطار، الجامع لمفردات الادويه، بولاق؛ ابوالخير
اشبيلي، عمده الطبيب في معرفه النبات، به كوشش محمد عمر الخطابي، بيروت،
1995؛
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .