چاپ نسخهبرگردان کتابی که با عنوان انس المهج و حدائق الفرج توسط مجمع ذخائر اسلامی، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و کتابخانۀ ملی ملک به چاپ رسیده است، مجموعهای کمابیش کامل از انواع مختلف اشتباهات علمی و فنی و ناراستیهای علمی است. این اشتباهات حتی به نام اثر نیز که باید انس المهج وروض الفرج باشد راه یافته است.
ادریسی پژوهی ایرانی و چند و چون آن
نگاهی به چاپ نسخهبرگردان انس المهج و روض الفرج
1-مقدمه
نگاهی به چاپ نسخهبرگردان انس المهج و روض الفرج
1-مقدمه
دریافت متن کامل نسخۀ چاپی(تمام قسمتها)
(نسخۀ حاضر اصلاحات و افزودههایی دارد)
بخش 2: اشکالات کلی
بخش پایانی
چکیده
چاپ نسخهبرگردان کتابی که با عنوان انس المهج و حدائق الفرج توسط مجمع ذخائر اسلامی، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و کتابخانۀ ملی ملک به چاپ رسیده است، مجموعهای کمابیش کامل از انواع مختلف اشتباهات علمی و فنی و ناراستیهای علمی است. این اشتباهات حتی به نام اثر نیز که باید انس المهج وروض الفرج باشد راه یافته است.
اشتباهات پر شمار راهیافته به مقدمههای چهارگانۀ این چاپ نشان از آن دارد مقدمهنگاران صلاحیت و دانش لازم برای این کار نداشتهاند و بهناچار یا کمابیش هیچ ننوشتهاند، یا در نوشتهای کوتاه اشتباهاتی پرشمار مرتکب شدهاند، یا به ناچار به کتابسازی و کتابدزدی روی آوردهاند و البته حتی نتواستهاند این کار را نیز کم غلط به پایان برسانند.
به این جمع نفر پنجمی را نیز باید افزود که به اتکای آوازۀ بسیار در شاخهای دیگر از جغرافیا و با ارزیابی بسیار فراتر از واقع دانش اندک خود در عرصۀ تاریخ جغرافیای اسلامی، خود را در نقد آن چهار تن صاحب صلاحیت انگاشته و مقالهای در این باب نوشته و به نشریۀ گزارش میراث سپرده است که البته حاصل کار، مگر در شمار اغلاط، از مقدمههای چهارگانۀ انس المهج فروتر بوده است.
آنچه در این میان بسیار ناپسند مینماید آنکه، ناشرینی که خود را متخصص نشر میراث مکتوب میانگارند، در انتشار انس المهج و این نقد دست داشتهاند. و ناپسندتر آنکه جغرافیپژوهان ما از هنگام انتشار ترجمۀ فارسی کتاب تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلامی نوشتۀ کراچکوفسکی حتی گامی کوچک در زمینۀ شناخت احوال و آثار جغرافیدان نامداری چون ادریسی برنداشته در نوشتههای خود به تکرار دیدگاههای کراچکوفسکی بسنده کردهاند.
نکتۀ مهم (افزوده به نسخۀ چاپی)
این مقاله در تیر ماه 1393 تنظیم اما در بهار 1394 به چاپ رسید. چند ماه پیش از «نگارش» این مقاله همکار گرامی آقای احمد خامهیار مقالهای در همین باب در نامۀ بهارستان نوشته بودند که متأسفانه بدان دست نیافته بودم. نسخۀ دیجیتال این مقاله اکنون در وبلاگ گنجینه در وبگاه کاتبان در دسترس است.
«اُنس المُهَجِ» ادریسی و نسخههای خطی آن
با توجه به این مقاله شایسته است در داوری فوق (و نیز آنچه در درآمد این یادداشت آمده) تجدید نظر شود.
کلیدواژگان
شریف ادریسی، انس المهج و روض الفرج، روض الفرج و نزهة المهج، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، ناراستی علمی، کتابسازی، کتابدزدی، یوسف بیگباباپور، امیرهوشنگ انوری، رسول جعفریان، محمدرضا سحاب، جواد صفینژاد
درآمد
نزدیک به دو سال پیش، دستنویس اثری مبتنی بر یکی از آثار شریف ادریسی، با عنوان نادرست انس المهج و حدائق الفرج و البته به عنوان اثری از خود وی به صورت نسخهبرگردان همراه با چهارمقدمه، به نفقۀ مجمع ذخائر اسلامی منتشر شد. چندی پیش (26 خرداد 1393) در صفحۀ نخست وبگاه میراث مکتوب چشمم به خبر انتشار یادداشت جواد صفینژاد با عنوان انس المهج و جغرافیای اقالیم هفتگانه در دوماهنامۀ گزارش میراث (دورۀ دوم، سال هفتم، شمارۀ یکم و دوم، فروردین-تیرماه 1392) افتاد که البته نزدیک به یک سال بعد یعنی اواخر اردیبهشت 1393 منتشر شده بود (لینک خبر انتشار این شماره به جایی دیگر هدایت میشود و لینک خبر انتشار این مقاله نیز کار نمیکند؛ تکرار این خبر در 27 خرداد در وبگاه مجلس ). صفینژاد در این مقاله، گویا به سفارش یکی از دوستان میخواسته در قالب نقد، مقدمات چهارگانۀ انس المهج را «قدح» کند، اما اشکالات این مقاله چندان است که حاصل کار «مدح» از آب درآمده است.
مطالعۀ «نقد» صفینژاد، موجب شد مقدمات اربعۀ چاپ تصویری انس المهج را نیز بخوانم. شمار خطاهای روشن و آشکار این مطالب چندان بود که من به ناچار به مقالۀ «ادریسی» چاپ شده در دائرة المعارف بزرگ اسلامی و ترجمۀ فارسی و عربی کتاب نامآشنای کراچکوفسکی و شماری از منابع او نگاهی انداختم. در پایان دو نتیجه حاصل آمد. نخست آنکه اگر کراچکوفسکی این کتاب را ننوشته بود، و صلاح الدین عثمان هاشم آن را به عربی ترجمه نکرده بود و ابوالقاسم پاینده، پیش از تولد من آن را به فارسی برنگردانده بود، آنگاه جغرافیپژوهانی که ذکر خیرشان خواهد شد، دربارۀ ادریسی و آثارش چه «میتوانستند» بنویسند؟ و دیگر آنکه به رغم انتشار چند نوشتۀ فارسی دربارۀ آثار ادریسی، هنوز نوشتهای کارگشا و شایستۀ اعتماد به این زبان دربارۀ او منتشر نشده است. چندان که از این نوشتهها حتی نمیتوان دریافت که ادریسی چند کتاب نوشته است.
اختصارات ارجاعات
ترجمۀ فارسی=کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ، تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمۀ عربی به فارسی ابوالقاسم پاینده (نگاه کنید به مآخذ: کراچکوفسکی)
ترجمۀ عربی= کراتشکوفسکی، اغناطیوس یولیانوفتش، تاریخ الادب الجغرافی العربی، ترجمۀ روسی به عربی صلاح الدین عثمان هاشم (نگاه کنید به مآخذ: کراچکوفسکی)
مجلس= ادریسی، ادریسی، ابوعبدالله محمد، انس المهج و روض الفرج، دستنویس شمارۀ 6710 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (با ارجاع به صفحهشمار چاپ نسخهبرگردان؛ نگاه کنید به مآخذ: ادریسی)
حکیماوغلو=همان کتاب، دستنویس حکیماوغلو 688 کتابخانۀ سلیمانیه (با ارجاع به صفحهشمار چاپ نسخهبرگردان؛ نگاه کنید به مآخذ: ادریسی)
حسنحسنی= همان کتاب، دستنویس حسنحسنی 1289 کتابخانۀ سلیمانیه (با ارجاع به صفحهشمار چاپ نسخهبرگردان؛ نگاه کنید به مآخذ: ادریسی)
نگاهی کلی به چاپ نسخهبرگردان انس المهج
در این چاپ افزون بر تصویر دستنویس (153 برگ، با صفحهشمار از 1 تا 306) و فهرستی از محتویات کتاب (صفحۀ 45-54 )، چهار «پیشگفتار» یا «مقدمه» آمده است. از یادداشتی با عنوان «عرض ناشر» درمییابیم که ناشر «علاوه بر مقدمه و فهرستی که میراثبان دانشی جناب آقای بیگباباپور تهیه دیده بودند» از «مورخ ارجمند حضرت حجة الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان»، و «دانشمند گرامی جناب مهندس سحاب، ریاست محترم مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب» نیز درخواست مقدمه کرده است و به پیشنهاد آقای سحاب «نقشۀ جهانی ادریسی» را نیز پس از مقدمۀ ایشان آورده است (البته این نقشه در نهایت میان «بدرقه» و عنوان کتاب چاپ شده است). ناشر «در واپسین لحظات انتشار» متوجه شده است که «جناب آقای امیرهوشنگ انوری، پژوهشگر مطالعات ایرانی نیز مقالهای مفصل در خصوص ادریسی و خصوصا نقشههای این کتاب نگاشتهاند.» در نتیجه «بخشی از مقالۀ ایشان که خاصه به نقشهها پرداخته بود نیز زینتبخش کتاب حاضر» شده است.
این چهار مقدمه بدین قرارند:
1. پیشگفتاری با عنوان«ادریسی و نقشهنگاری اسلامی» نوشتۀ محمد رضا سحاب از صفحۀ 9 تا 13؛
2. مقدمهای بدون عنوان نوشتۀ رسول جعفریان از صفحۀ 15-17؛
3. پیشگفتاری با عنوان«نقشههای نسخۀ خطی انس المهج» نوشتۀ امیر هوشنگ انوری از صفحۀ 19-24؛
4. «مقدمه» نوشتۀ یوسف بیگباباپور از صفحۀ 25-44 که چون نام وی به عنوان کوشندۀ این چاپ تصویری روی جلد آمده است ( و نیز با توجه به «عرض ناشر»)، میتوان این مقدمه را مقدمۀ اصلی کتاب به شمار آورد.
در بارۀ هر یک از این 4 پیشگفتار/مقدمه نکاتی خواهد آمد اما پیش از آن به اشکالاتی اشاره میشود که بیرون از این چهار مقدمه به چشم میخورد و علیالقاعده آنها را باید به حساب «کوشنده» (یوسف بیگباباپور) گذاشت.
(ادامه دارد)
شنبه ۶ تير ۱۳۹۴ ساعت ۷:۰۴
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .
پاسخ یونس کرامتی
با شما موافقم. من برای بسیاری از این نسخه برگردانها تعبیر طنزآمیز «قیچی برگردان» را ساخته ام که ترکیبی از چسب و قیچی و نسخه برگردان است. در واقع این کارها بهانه ای است برای اینکه نام این و آن پس از عبارت «به کوشش» در اینجا و آنجا ثبت شود.