lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>به نام
خدا
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>تحقیقی
در اشعار نویافتة خواجه نصیر الدّین طوسی
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>استاذ البشر، خواجه
نصیر الدین طوسی بیشک از شگفتیهای علمای روزگاران است، او در تاریخ علوم ایرانی و
اسلامی جایگاهی بس بلند دارد. در نیمة دوّم قرن ششم در طوس زاده شد و در سال 657
در بغداد درگذشت (صفدی،1420: ج1/150)، دربارة شخصیّت برجستة او و حوادث
روزگاران وی و اقدامات مهم و اساسیش به تفصیل سخن گفتهاند. او «با تقرّب خود در نزد
هلاگو از قتل گروهى از بزرگان عهد خود پيشگيرى كرد و از آن جمله علاء الدين عطا ملك
جوينى را يكبار از مرگ و نيستى رهانيد. وى مردى كريم و بخشنده و بردبار و خوش معاشرت
و بسيار دان و فروتن و خوش برخورد بود و هيچگاه سخن زشت بر زبان نمىآورد. اينها صفاتى
است كه معاصران او بعد از مرگش دربارة او نوشتهاند» (صفا:1378:
ج3/(بخش2) 1202).
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>یکی از ابعاد
علمی آن علّامة بینظیر تأمّلات و تفننّات ادبی اوست. کتاب مستطاب «معیار الأشعار»
برای نمودن میزان تبحر او در نقد الشعر و عروض بسنده است. گذشته از آن، از شاعر
بودن وی نیز نمیتوان به راحتی گذشت. اشعار نسبتاً قابل توجّهی که از وی به جا
مانده است حاکی از طبع موزون اوست، تقریباً از همان عصر خودش اشعارش در سفینهها
ثبت و ضبط شده و امروزه پارهای از آنها در اختیار ما قرار گرفته است. آنچنه که
این تحقیق در پی بررسی آن میباشد بیان این مسئله است که نخست شاعر بودن وی را با
توجّه به منابعی کهن اثبات کند، و به این سؤال پاسخ بدهد که آیا اشعار خواجه نصیر
همان تعداد سرودههای است که در برخی تذکرهها و کتب چاپی به وی نسبت داده شده یا
اینکه آیا باز هم میتوان به یاری منابع کهنتر سرودههای دیگری از وی را نیز
نمایان کرد؟. در این تحقیق توانستهایم که با تلاش بسیار و تحقیق در کثیری از
سفینهها و جُنگها به تعدادی سروده از وی دست یابیم که بیشتر آنها در تحقیقات همنوع
پیشین نیست ، تعداد دیگری از آنها نیز که در کارهای انجام شده دیده میشود، در اینجا
برای آنها منابع به نسبت کهنتری با ضبطهای متفاوتی عرضه شده است.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>پیشینة تحقیق
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>محقّقین ارجمندی
با کوشش و تحقیق در منابعی گوناگون سرودههای وی را در قالب مقاله و یا بخشی از
کتابهای خود که دربارة خواجه نصیر نوشتهاند گرد آوردهاند. سعیشان مشکور باد. از
جمله آن کارها میتوان به سه تحقیق ذیل اشارت کرد:
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>-احوال و
آثار خواجه نصیر الدین طوسی، استاد بزرگوار محمد تقی مدرس رضوی، زوّار، چاپ
اوّل 1354، بنیاد فرهنگ ایران (مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی)، و چاپ دوم،
اساطیر،1370. صفحات 598 تا 628 این کتاب مستطاب به بحث دربارة اشعار خواجه است.
استاد در این بخش با بهرهگیری از منابع متفاوت چاپی و بعضاً خطّی اشعار خواجه را
نقل کردهاند. به هر روی استاد رضوی در گردآوری اشعار خواجه فضل تقدم داشتند و
ظاهراً پیشتر از ایشان کسی سرودههای خواجه را در کتاب یا مقالهای یکجا نیاورده
باشد. الله اعلم.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>-اشعار فارسی
خواجه، استاد سعید نفیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،تیر ماه
1335 - شماره 29، صص 81.-74. استاد نفیسی در این مقاله ضمن یادکرد از کتاب استاد
مدرس رضوی متذکر شدهاند که اشعار دیگری نیز در برخی سفینهها و کتابها یافتهاند
که در کتاب استاد مدرس رضوی نیامده است. سپس آن سرودهها را نقل فرمودهاند. نقل
برخی از اشعار خواجه از پارهای سفینههای کهن از مزایای تحقیق استاد نفیسی است.
لکن متأسفانه در پارهای موارد به صراحت نشانی منابعی را که از آن سرودههای خواجه
نصیر را نقل شده بیان نکردهاند. ضمن اینکه پارهای از منابع ایشان جدید است و تا
حدودی باید در اشعار منسوب به خواجه در این مأخذ با تردید نگریست.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>-شعر و شاعری در
آثار خواجه نصیرالدین طوسی به انضمام مجموعة اشعار فارسی خواجه
نصیر..، معظمه اقبالی (أعظم)، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،
چاپ اوّل، 1370. صفحات 91 تا 146 به اشعار خواجه نصیر اختصاص یافته است. در این
بخش از کتاب با توجّه به تحقیقات استاد مدرس رضوی و استاد نفیسی-که روانشان شاد
باد- و پارهای از یافتههای مؤلّف محترم کتاب، اشعار خواجه نصیر یکجا آورده شده
است. به گمان نگارندگان این سطور یکی از عیوبی که به این تحقیق وارد میباشد این
است که در زیر هر سرودة خواجه نصیر منبع را ذکر نکردهاند و در آغاز آن بخش منابع
اشعار را آوردهاند.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>بحث و بررسی:
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>در اینکه خواجه
نصیر اشعاری سروده باشد شکّی نیست، صفدی (متوفای 764ق) چنین گفته است: «وَله شعرٌٌ
كثيرٌ بِالْفَارِسِيَّةِ» ( الوافی بالوَفَیات، صفدی، ج1/149). پس از وی نیز
دیگران به این مطلب اشارت کردهاند. در جُنگ و سفینههایی نیز که از اواخر قرن
هفتم و پس از آن نگاشته شده است سرودههایی به نام خواجه نصیر آمده است که از
شهرت اشعار وی حکایت میکند.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>با وجود آن سه
تحقیقی که در بالا گفته شد باز هم میتوان با کاوش در سفینهها و جُنگها و مجموعهها
و دیگر منابع سرودههای دیگری را نیز به آن تحقیقات افزود. و یا اینکه در مواردی
منابعی کهنتر برای برخی از سرودههای خواجه نصیر که از منابع نسبتاً تازه نقل شده
یادآور شد. نگارنده ضمن سپاسگزاری از کارهای عزیزانی که سرودههای پراکنده خواجه
نصیر را در یکجا گردآوردند، و با اعتراف به عدم استقصا و تتبع وافی و کافی در
مأخذ-و البتّه به علّت وجود محدودیّتهایی- بر آن شد که پارهای دیگر از سرودههای
خواجه را به قدر توان خویش از منابعی که نوعاً در تحقیقات پیشین- به هر سببی- مورد
عنایت نبوده است در این مقاله بیاورد. به هر حال «آب جیحون را اگر نتوان کشید/هم ز
قدر تشنگی نتوان برید».-ما لا یُدرَکُ کُلُّه لا یُترَکُ کُلُّه-.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>نا گفته نماند
که در برخی موارد اشعاری از خواجه را که در اینجا آوردهایم -گرچه در تحقیقات
پیشین نیز آن اشعار دیده میشود- چون منابع متفاوت و کهنتری از برخی از سرودههای
خواجه یافتهایم خالی از فائدتی ندیدیم که آن را هم بیان کنیم.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>
1- جُنگ 900 مجلس، اواخر سدة هفتم و آغاز سدة هشتم
در صفحات 498-497 این جُنگ ابیات زیر بدون تصریح به
نام شاعر ذکر شده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نبود مهتری چو دست رسد
یا طعام لذیذ را خوردن
یا بر آنها کی زیر دست تواند
من بگویم که مهتری چه بود
دوستتان را ز غم رهانیدن
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>صبح تا شب شراب نوشیدن
یا ملوّن لباس پوشیدن
هر زمان بیسبب خروشیدن
گر توانی ز من نیوشیدن
در مراعات خلق کوشیدن
|
در تحقیقات پیشین (شعر و شاعری در آثار خواجه
نصیرالدین طوسی ،اقبالی: 134) چهار بیت از پنج بیت بالا و البته با تغییراتی، به
نام خواجه نصیر چنین آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نبود مهتری چو دست رسد
یا غذای لذیذ را خوردن
من بگویم که مهتری چه بود
غمگنان را ز غم رهانیدن
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>روز تا شب شراب نوشیدن
یا لباس لطیف پوشیدن
گر توانی ز من نیوشیدن
در مراعات خلق کوشیدن
|
در بیاض تاج الدین احمد وزیر جلد2 صفحة 137 با تصریح
به نام خواجه نصیر چهار بیت بالا نقل شده است.
2- سفینة اشعار، سدة هشتم
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>دربارة این
سفینه که از آن در نقل سرودههایی از خواجه نصیر بهره بردهایم چنین نوشتهاند:«..از
لحاظ نوع خط و شکل گزینش اشعار و ترتیب مجموعه بسیار شبیه جُنگ شمارة 900 است. در
دو جای این جُنگ (ص26 و 265) تاریخ کتابتی به سال 695 و به قلم «منصور بن کمال
الدین حسینی» دیده میشود که هم خط آن متفاوت از خط متن است و هم مرکَّب آن. و
احتمالاً کسی آن را بعداً برای کهنه جلوه دادن نسخه نوشته است. با این حال، از
قراین برمیآید که نسخه مربوط به قرن هشتم است و شاید کاتبی که جُنگ 900 را کتابت
کرده است، این مجموعه را نیز کتابت کرده باشد.» (رباعیّات خیام در منابع کهن، میرافضلی:
114).
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>در همین سفینه
منظومهای از خواجه آمده است، مرحوم استاد نفیسی در مقالة «اشعار فارسی خواجة»
صفحة 76 اشاره به این منظومه کرده است و بیت اوّل آن را نیز نقل کرده امّا
متأسّفانه سند! خود را ذکر نکرده است. به احتمال فراوان سند ایشان همین سفینه یا
جنگ 900 مجلس بوده است. و از آنجا که در تحقیق خانم اقبالی نیز تمام اشعار آورده
نشده است در اینجا آن منظومه را میآوریم:
«استاذ البشر نصیر الدین طوسی فرماید:
حمل:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هر مهی کاید به تأیید
خدای لم یزل
نیک باشد هم سفر هم دیدن روی امیر
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>جرم مه در خانة مریخ
یعنی در حمل
جامه پوشیدن حریر و صید افکندن به تیر
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص12)
ثَور:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ماه چون در ثور آید عقد
کردن را نکوست
خوبتر دیدار خاتونان و عطر انگیختن
گرچه شاید ...بیع سمن رویان...
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>تخم افکندن به باغ و
نامه بنوشتن به دوست
از جدل بگریختن و در خرّمی آویختن
فصد کردن بد بود گرمابه رفتن همچنین
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص12)
جوزا:
width=627 style='width:470.6pt;border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چون فتد در برج جوزا
جرم نور ماهتاب
هم توان خواندن کتاب و هم توان دیدن امیر
جامه پوشیدن سزا است و سفر کردن رواست
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بیع ترکان خطایی وه چون
باشد صواب
هم توان نامه نوشتن هم توان انداخت تیر
لیک ناخن چیدن و فصد و حجامت را خطاست
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص12)
[سرطان]:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چون به سرطان اندر آید
مه نکو باشد نکو
داروی سهل اندر او خوردن عجب نیکو بُوَد
میسزد گرمابه رفتن موی بستردن ولیک
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>جامه پوشیدن سفر کردن
روا باشد در او
نامه بنوشتن چه گویم کز همه بهتر بُوَد
فصد و تزویج و بنای نو نهادن نیست نیک
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص13)
اسد:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ماه آهو بر چو جرم
افکند اندر برج شیر
فصد و کار آتش و حاجت ز شاهان خواستن
بیع ترکان خطایی اندرو عین رضاست
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نیک باشد عهد بستن شغل
بگرفتن دلیر
وز برای تاج داران روی تخت آراستن
لیک نو پوشیدن و جایی سفر کردن خطاست
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص13)
سنبله:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چون مه از برج اسد آید
به سوی سنبله
نو بریدن شاید و شاید از این بهتر دو کار
خوش بود خوش بیع سیمن بر بتان سرو قد
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بر ره هامون شدن شاید
همی با قافله
خاص را تعلیم کردن عامیان را کشت و کار
بد بود بد زرگری خاصه علاج فصد و عقد
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص13)
میزان:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>مه چو در میزان بود
نیکو بود یک ماه و نیم
چامهها پوشیدن و نوشیدن آنگه جام می
لیک چون مه بگذرد از عقدة هجده درج
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هم سفر هم عقد هم
جوهرخری بی ترس وبیم
خاصه بر بام سماع جانفزای چنگ و نی
هرکه کاری کرد بیشک دید رنجی بیفرج
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص13)
عقرب:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ماه چون در عقرب آید
نیک باشد یکسره
هم جراحت بست شاید هم معاجین ساختن
اسب را شاید ریاضت دادن و ناخن فکند
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>خوردن دارو و رد کردن
طعام از غرغره
هم شدن گرمابه هم بر خصم بردن تاختن
لیک دیگر کارها هرگز نباشد سودمند
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص14)
قوس:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ماه چون در قوس باشد
نغز باشد چار کار
هرکه بیع جوهران زر کند باشد خجل
قرض دادن مو ستردن تخم کشتن بد بود
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>اوّلش تزویج و تعلیم
آخرش قصد و شکار
خاصه نو پوشد بر قاضی رود، سازد سجل
گرکسی مسهل خورد بیشک عدوی خود بود
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص 14)
جَدی:
width=659 style='width:494.35pt;border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ماه چون در جَدی شد
کاریز راندن درخورست
جادوی و ساحری را با خدا بردن پناه
نیک باشد نیک دیدار بزرگان و ملوک
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>جامه پوشیدن خوشست و
صید کردن خوشترست
مینسازد چون عطارد را نظر باشد به ماه
[بد بود بد دیدن شاهان و عقد و فصد را]
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص14)
دَلو:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چون قمر در دلو باشد
نیک باشد بیگمان
نیک باشد نیک اگر یاری دهد اقبال و بخت
حصنها و قلعهها شا[ید] درو کردن بنی
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هم سفر کردن خوشست و
راندن آب روان
بندة هندو خریدن یا نشانیدن درخت
لیک نقل و فصد و تزویج زن دوشیزه نی
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص15-14)
حوت:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چون قمر در حوت باشد
نیک نبود بیشگفت
لیک در وی نیک باشد دیدن اشراف تیز
هم قبا و هم کلاه و هم کمر هم پیرهن
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>فصد کردن دست را و پای
را ناخن گرفت
کوری چرخ کهن پوشیدن از نو چار چیز
وآنچه در تن باشد آن را جمله پوشیدن به من
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص15)
آقای رضا زادة ملک در مقالهای منظومة بالا را از
نسخهای که مورَّخ 723ق است نقل کردهاند (قمر در عقرب، رضا زادة ملک: 120)، سپس
با توجه به بیت – که البتّه در سفینة مجلس نیست-:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نظم شد زین سان به فال
نیک احکام بروج
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>میسزد گر «فخر»، سازم
بر فلک اکنون عروج
|
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>نوشتهاند که:
«چنانکه بیت آخر این منظومه، که ظاهراً به ملاحظة مرحوم سعید نفیسی نرسیده، حکایت
میکند، این منظومه سرودة شخصی به نام «فخرم یا «فخرالدین» است و انتساب آن به
خواجه نصیرُ الدین طوسی چندان بقوّت نیست»( قمر در عقرب، رضا زادة ملک: 124).
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>امّا به هر روی
با توجّه به قدمت سفینة مجلس و تقدم آن بر نسخة مورَّخ723ق، عجالتاً آن را از
خواجه نصیر میدانیم. و فوقَ کُلِّ ذِی عِلمٍ عَلیمٌ. البتّه در تصحیح منظومه بالا
حتماً میباید که از نسخهای که آقای رضا زادة ملک منظومة را از آن نقل کردهاند
بهره گرفت. همچنین مصراع دوم بیت: «نیک باشد نیک دیدار بزرگان و ملوک..» را از
منظومة مذکور در مقالة آقای رضا زادة ملک افزودیم. ضمنا به جای رباعی آخر سفینه
مجلس، در جنگ 900 رباعی دیگری آمده است.
در همان سفینة مجلس پس از منظومة فوق رباعی ذیل نیز به
نام خواجه نصیر آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ای بس که نباشیم و جهان
خواهد بود
زان پیش نبودیم و نبُد هیچ خلل
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نه نام ز ما و نه نشان
خواهد بود
زین پس که نباشیم همان خواهد بود
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص 15)
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>3-lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'> در
صفحة نخست نسخة مورَّخ 729هجری کتاب تاج المآثر نظامی سرودهای به نام
خواجه نصیر آمده است، احتمالاً خط موجود در این صفحه نیز باید مربوط به همان قرن
هشتم باشد. در ذیل تصویر عین نسخه را برای مزید فایده آورده میشود:
dir=LTR>![]()
src="2114-تحقیقی%20در%20اشعار%20نویافته%20خواجه%20نصیر%20الدین%20طوسی_files/image001.jpg">
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>4- مجموعة نظم و
نثر، سدة هشتم
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>این نسخه مورَّخ
750ق است و کاتب آن ابوالفضل بن محمد بن محمود بن علی بن سدید بن احمد و دربردارندة
مطالبی به نظم و نثر فارسی و عربی میباشد، در آن 2 رباعی به نام خواجه نصیر آمده
است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
چون بر سفریم ای پسر هیچ مگوی
ما هیچ و جهان هیچ و غم و شادی هیچ
|
|
احوال حضر در این سفر هیچ مگوی
میدان که نهای هیچ دگر هیچ مگوی
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ8)
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>در تحقیقات پیشین رباعی
مذکور نیز آمده است (شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر الطوسی، اقبالی: 123) و البته
از منابع نسبتاً جدید نقل شده است، و ما اکنون کمآخذ کهنی برای آن رباعی به دست
آوردهایم. در جُنگ یحیی توفیق برگ 8 و مجموعة مورَّخ 750ق کتابخانة مجلس برگ 169
و سفینة سیدالهی برگ 63 نیز این رباعی به نام خواجه نصیر آمده است. مصراع دوّم در
جُنگ یحیی توفیق این صورت آمده است: «احوال حضر در این سفر هیچ مگوی».
style='border-collapse:collapse;border:none'>
جان این تن را که عاریت ز ارکان داشت
چیزی که بنای او بُوَد بر بادی
|
|
عمری به دمیش اوفتان خیزان داشت
انصاف از این بیش نگه نتوان داشت
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ 87)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>در تحقیقات پیشین نیز این رباعی
آمده است (شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر الطوسی ،اقبالی: 114 ). میافزاییم
که همچنین میتوان مجموعة مورَّخ 750ق کتابخانة مجلس برگ87 را نیز به آن منابع
پیشین این شعر خواجه افزود.
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>
5- رَوضَة النَّاظِر، سدة هشتم
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>این مجموعه با
ارزش که حاوی اشعاری به فارسی و عربی میباشد و در سدة هشتم عبدالعزیز بن ابی
الغنایم کاشانی آن را گردآوری کرده است، این جُنگ از لحاظ اشتمال بر اشعار شاعران
بیدیوان مجموعهای بسیار ارزشمند است(رباعیات خیام در منابع کهن، میرافضلی: 96).
یکی از کسانی که دیوانی از اشعار فارسی وی برجا نمانده است و در این جُنگ پارهای
از سرودههای وی آمده خواجه نصیر است، و از آنجا که روضة النّاظر جُنگ نسبتاً کهنی
است باید اشعار و ضبطهای آن مورد توجه جدّی قرار بگیرد. اشعار ذیل در این مجموعة
ارزشمند به نام خواجه نصیر آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ننهاده به جهد هیچکس را
ندهند
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>لکن به نهاده جز به
جهدی نرسی
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 107)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ای که همنام تو را بود
خلافت به اساس
اول نصف دوم دار و دوم ثلث سوم
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>حرف نامت به یکی هست فزونتر
ز حواس
چارم از پنجم و پنجم ز ششم باز شناس
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 230)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ایا فاضلان و حکیمان
عالم
ز چیزی که جانم از آن زنده گردد
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>که از راتبان انجمن با
فروغ است
اگر راست پرسید باری دروغ است
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ230)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ساقی که چو حلوای
نباتست کجاست
آن آتش عقل سوز یعنی باده
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>وان می که بدو ز غم
نجاست کجاست
کش خاک به از آب حیاتست کجاست
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ249)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>6- بیاض تاج الدین احمد وزیر، سدة
هشتم
دربارة مشخصات این بیاض چنین نوشتهاند: «در سال 782
هجری قمری، تاج الدین احمد وزیر که هویّتش برای ما نامعلوم است، از دانشمندان زمان
خود خواست که برای او یادداشتهایی به خطّ و سلیقة خود به یادگار بنویسند. هفتاد تن
دعوت او را اجابت گفتند و در موضوعات مختلف به نظم و نثر و به فارسی و عربی در
بیاض تاج الدین یادداشتهایی قلمی کردند.. » (رباعیات خیام در منابع کهن، میرافضلی
: 115)
اشعاری از خواجه نصیر در این بیاض هست که یک رباعی آن
نویافته است و بقیه را هم میتوان سندی کهن برای آن اشعار خواجه نصیر در نظر گرفت.
اینک آن اشعار:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هر دم دل خود را چو سر ميم
كنى
آيا تو كهاى تا كه رضا[ى] تو بود
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>تسليم ز عنا را سپر بيم
كنی
در دست تو چيست تا تو تسليم كنى
|
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'> lang=FA>(بیاض، ج1/347-346)
در تحقیقات پیشین (شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر الطوسی،
اقبالی: 122) رباعی بالا چنین آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هر دم دل خود را چو سر ميم
كنى
آيا تو كهاى تا كه رضا[ى] تو بود
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'> تسليم قضا را سپر بيم
كنی
در دست تو خود،که تا تو تسليم كنی
|
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>زنهار دلا بسته[ى] آن
مه نشوى
در مستى اگر زلف بدست تو دهد
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'> چاه زنخش نبينى از ره
نشوی
زنهار بدان رسن فرو چه نشوى
|
dir=RTL>dir=RTL> (بیاض، تاج الدین احمد وزیر، ج1/347-346)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>
7- خلاصة الأشعار فی الرباعیات، سدة هشتم
این رباعینامة ارزشمند در ضمن سفینة تبریز جای دارد
و در قرن هشتم نوشته شده است. در این رباعینامه هفت رباعی به نام خواجه نصیر آمده
است که جز یک رباعی ما بقی نویافته محسوب میشود. اینک آن رباعیات:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>موجود به حق واجد اوّل
باشد
هرچیز جز او کی آید اندر نظرت
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>باقی همه موهوم و مخیّل
باشد
نقش دومین چشم احول باشد
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی،: 53)
در تحقیقات پیشین (احوال و آثار خواجه نصیر الدین
طوسی، مدرس رضوی،620:1370؛ شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر الدین طوسی، اقبالی،
1370: 115) مصراع نخست بیت آغازین را چنین نقل کردهاند: «موجود به حق واحدِ اوّل
باشد».
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>زان بیخبرم که عشق را
معنا چیست
لیکن دمی از تو دور نتوانم بود
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>زان نیز کی بر روی زمین
عاشق کیست
یک لحظه تو را ندیده نتوانم زیست
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی: 67)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ای پیش سمنزار رخت گُل
باطل
در دور دو زلف همچو زنجیرت نیست
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>با یاسمن خط تو سنبل
باطل
هم دور محال و هم تسلسل باطل
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی : 102)name="_ednref1" title="">class=MsoEndnoteReference>[1]
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>آن بت کی قدش راست چو
سروچمن است
من جای دهانش به اشارت از دور
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>اندر دهنش نهفته درّ
عدن است
پیمودهام آن نشان انگشت من است
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی: 125)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ای خواجة ما به خلق
چیزی ندهند
گر خلق به تیز او شود حاجتمند
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>وز بهر خدا به کس مویزی
ندهد
از بهر بروت خویش تیزی ندهد
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی: 150)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>من مسخره و مطرب و قالیبافم
موی زنخم دو شاخ دانی که ز چیست
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>کی لایق درس و منصب
اوقافم
زبرا به زنخ موی همینشکافم
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی: 150)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>من تائب و روزهدار،
یار آمد مست
حالی به کجوک درشدم گفتم وای
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>با مطرب و با سماع می
بر کف دست
زان توبة آهنین که چون شیشه شکست
|
dir=RTL>dir=RTL>(خلاصة الأشعار فی الرباعیات، تبریزی: 160)
style='font-size:13.0pt'>
8- تاریخ
گزیده، سدة هشتم.
در یکی از نسخ تاریخ گزیده حمد الله مستوفی که بر
اساس نظر مصحِّح فاضل کتاب میباید مورَّخ قرن نهم باشد یک رباعی به نام خواجه نصیر
باشد چنین آمده است:
«خواجه نصير طوسى ميگويد:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هفتاد و سه قوم در جهان
میپويند
سر رشته حق به دست يك طايفه است
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هر يك برهان مختلف ميجويند
باقى به خوش آمدى سخن ميگويند»
|
dir=RTL>dir=RTL>(تاریخ گزیده، مستوفی: 19)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>9- مجموعة کتابخانة پاریس، سدة
نهم
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>در این مجموعة ارزشمند که حاوی
تعدادی رسائل و سرودههای فارسی و عربی میباشد که در قرن نهم(با چند تاریخ متفاوت چون
825 و 852 ه.ق و... ) نگاشته شده است، چند رباعی از خواجه نصیر دیده در این مجموعة
نفیس دیده شد که در ذیل آورده میشود:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
ترکیب طبایع از نبودی کم و کاست
بفزود و بکاست تا بدانی ره راست
|
|
صورت بستی که طبع صورتگر ماست
کین عالم را مقدّرِی کامرواست
|
dir=RTL>dir=RTL> (گ433)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>آنانکه در این دیر فنا
میآیند
کو آنکه خبر دهد به ناآمدگان
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بس جایگهی نیست کجا میآیند
کانها همه رفتند چرا میآیند
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ 433)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هم عقل که کوی تو نشان
میجوید
ای مونس و جان دل عجب ماندهام
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هم وهم تو را گرد جهان
میجوید
تو در دل و دل تو را به جان میجوید
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ 433)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بشنو ز من ای زبدة
ارکان کَهُن
در گوشة عرصة سلامت ننشین
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>دل تنگ مشو زین فلک
بیسر و بُن
بازیچة چرخ را تماشا میکن
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ 433)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ای دوست غم جهان فرسوده
مخور
چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بیهوده نهای تو غم به
بیهوده مخور
خوش باش و غم بوده و نابوده مخور
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ 433)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>این رباعی اخیر در تحقیقات پیشین نیز
آمده است (اشعار فارسی خواجه، نفیسی،: 78؛شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر
الدین طوسی، اقبالی: 117). البتّه مصراع دوم بیت اوّل در آنجا چنین است: «بیهوده
همی غمان بیهوده مخور». همچنین رباعی بالا به نام خواجه نصیر در مجموعة اشعار،
صفحة 557 نیز دیده میشود
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>گر دهد در عافیت شش جزو
دست
گوشهای و توشهای وخرقهای
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>به بُوَد آن شش ز مُلک
عالمی
جرعهای و طرفهای و همدمی
|
dir=RTL>dir=RTL>(گ736)
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>
10- مجموعه أشعار، متعلق به کتابخانة
ملّی مَلِک، سدة دهم
در این مجموعه اشعاری به قرار ذیل به نام خواجه نصیر
آمده است:
«نصیرالدین محمد طوسی گوید:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>تا چاک زدم ز عیش پیراهن
دل
تا لاجرم از دوستی تو ای دشمن دل [کذا]
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>جز درد ندیدم از تو پیرامن
دل
در خون دو دیده میکشم دامن دل
|
و قال ایضاً له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>امروز به کام دشمنانی ای
دل
من زین دو بلا سخت از آن می‌ترسم
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>دور از بر یار مهربانی ای
دل
بر باد دهی جان و جوانی ای دل
|
و قال ایضاً له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هر چند وفا بیش نمایی ای
دل
آری چو تو از خواب در آیی ای دل
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>خود را غم و درد میفزایی
ای دل
آنگاه بدانی که کجایی ای دل
|
و قال ایضاً له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ناگاه بدان لاله رخان دادم
دل
تا ظن نبری که رایگان دادم دل
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>کو بود سزای دل بدان دادم
دل
جان خواست ز من، ز بیم جان دادم دل
|
و قال ایضاً له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>امروز منم نعره زنان از
پی دل
آواره ز خان و مان روان از پی دل
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>بر سر چو زنان دست زنان
از پی دل
جور همه ناکسان چشان از پی دل»
|
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'> lang=FA>(ص 558)
دربارة بیت «ناگاه بدان لاله رخان..» گفتن این نکته
ضروری است که مصراع اول رباعی مذکور به این صورت در کشف الأسرار میبدی آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ناگاه بدان لاله رخان دادم
دل
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>او بود سزاى دل از آن دادم
دل
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(کشف الأسرار، میبدی: ج2/43)
در این صورت اگر واقعاً از افزودههای کاتبان بر کتاب
کشف الأسرار نباشد باید پذیرفت که رباعی مذکور اصلاً از خواجه نصیر نباشد!.
style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>11- سفینة سعد الهی،سدة دهم
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>این سفینه حاوی اشعاری از
شعرای فارسی از همان قرنهای پنج و شش به بعد است، و از حیث داشتن اشعار شاعران بیدیوان
بسیار حائز اهمیّت است. تاریخ تألیف سفینة مذکور قرن هشتم است، امّا نسخة مورد
استفاده ما مورَّخ قرن دهم است. چند بیتی از خواجه در این سفینه دیده میشود که در
ذیل آورده میشود:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نه هر که بُوَد به عشق
دیوانه بُوَد
صد قرن بگردد که نگردد پیدا
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نه هر مرغی سزای این
دانه بُوَد
مردی که به نفس خویش مردانه بود
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 63)
این رباعی اخیر در تحقیقات پیشین نیز آمده است (شعر و
شاعری در آثار خواجه نصیر الدین طوسی ، اقبالی: 117). در آنجا رباعی بالا به این
صورت آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نی هر که بُوَد به عشق
دیوانه بُوَد
صد قرن بگردد و نگردد پیدا
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نی هر مرغی سزای این
دانه بُوَد
مردی که به نفس خویش مردانه بود
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>پسندیدست خاموشی و لکن
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نه چندانی که گویندت که
گنگی
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 63)
این بیت به همراه دو بیت دیگر در تحقیقات پیشین آمده
است (شعر و شاعری در آثار خواجه نصیر الدین طوسی، اقبالی: 134). امّا در آنجا
مصراع اوّل چنین آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>خمش بودن نکو فضل است
لکن
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>نه چندانی که گویندت که
گنگی
|
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>چنین آمد قضای آسمانی
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>یکی را غم دگر را
شادمانی
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 63)
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>مرد که فردوس دید کی
نگرد خاکدان
مهره نگر گو مباش افعی مردمگزای
|
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>وانکه به دریا رسید کی
نگرد پارگین
نافه طلب گو مزای آهوی صحرا نشین
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(گ 63)
12- تذکره بتخانه، سدة یازدهم.
این تذکره تألیف محمد صوفی مازندرانی است. در آن ابیات
ذیل به نام «خواجه نصیر طوسی» آمده است:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>جهان داند که چون عقل
مجرد
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>تو هرگز کار نا زیبا
نکردی
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL>(ص 609)
و له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هزار چشمه بجوشید و ما
همان تشنه
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>هزار چاره بکردند و ما
همان رنجور
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL> (همان)
و له:
style='border-collapse:collapse;border:none'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>یک سینه و صد هزار شعله
غمهای من اعترار[؟] خویشان
اندر دی و بهمن حوادث
|
|
lang=FA style='font-size:1.0pt;font-family:"B Lotus"'>
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>یک دیده و صد هزار
باران
احوال من اعتبار باران
چشمم چو سحاب در بهاران
|
lang=FA style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>dir=RTL> (همان،صص 610-609)
نتیجهگیری
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>با توجه به آنچه
که در این نوشته آمد، متوجه این نکته میشویم که خواجه نصیر قطعاً اهل شعر و شاعری
بوده و اشعار بسیاری سروده است. همچنین اشعار فارسی وی بیش آن مقداری است که تا
کنون در تذکرهها و دیگر کتابهای چاپ شده به او نسبت دادهاند. بخش دیگری از سرودههای
او را با تتبع و تحقیق در کثیری از سفینهها و جُنگها و.. یافتیم و در این مقاله
آوردیم، بیشک با کاوش در منابع دیگر میتوان به دیگر سرودههای او دست یافت و
مجموعة اشعار فارسی و عربی وی را در قالب کتابچهای عرضه کرد.
منابع
الف.چاپی:
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- شعر و
شاعری در آثار خواجه نصیرالدین طوسی اقبالی، معظمه (أعظم)،1370، چاپ اوّل،
سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
lang=FA style='font-size:14.0pt;font-family:"B Lotus"'>- بیاض، تاجالدین
احمد وزیر، 1381، تصحیح علی زمانی علویجه. 2ج. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
lang=FA style='font-size:14.0pt;font-family:"B Lotus"'>ـ خلاصةالأشعار فی
الرباعیات، تبریزی، ابوالمجد محمد بن مسعود، 1383، گنجینۀ بهارستان (مجموعۀ
یازده رساله در ادبیات فارسی/شعر). به کوشش بهروز ایمانی. تهران: کتابخانه، موزه و
مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
lang=FA style='font-size:14.0pt;font-family:"B Lotus"'>-قمر در عقرب، رضا
زادة ملک، رحیم، 1385، نامة انجمن، بهار، شماره بیست و یکم، صص 146-111.
style='font-size:14.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- تاریخ ادبیّات
در ایران، صفا، ذبیح الله ،1378، چاپ هشتم، تهران: فردوس.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- الوافي بالوَفَيات،
الصفدي، صلاح الدين خليل بن أيبك بن عبد الله، ، 2000/1420، المُحَقِّق: أحمد الأرناؤوط
وتركي مصطفى، 29 جلد، بيروت: دار إحياء التراث.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- احوال و
آثار خواجه نصیر الدین طوسی، مدرس رضوی، محمد تقی،1370، چاپ دوم، تهران:
اساطیر.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- تاریخ
گزیده، مستوفی، حمد الله، 1364، مصحِّح عبدالحسین نوایی، چاپ سوّم، تهران:
امیر کبیر.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>- کشف الأسرار و عدّةُ
الأبرار، میبدی، احمد بن ابی سعید، 1371، تصحیح علی اصغر حکمت، جلد دوم، چاپ
پنجم، تهران: امیر کبیر.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>- رباعیات خیام در منابع
کهن، میرافضلی، سیّد علی، 1382، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>-«اشعار
فارسی خواجه[نصیر]»، نفیسی، سعید،1335، مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی،
تیرماه، شمارة بیست و نهم، صص81-73.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- نمونه
نظم و نثر فارسی (سفینهای متعلّق به اواخر سدة هفتم و یا آغاز سدة هشتم)،
1343، به کوشش حبیب یغمایی، چاپ اوّل، تهران: تابان.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>ب.خطّی:
lang=FA style='font-size:14.0pt;font-family:"B Lotus"'>- جنگ 900 ،کتابخانة
مجلس، کتابت در پایان قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم.
dir=RTL>dir=RTL>- جنگ یحیی توفیق، دستنویس شماره 1741 کتابخانه بزرگ سلیمانیه،
استانبول، مورَّخ 745ق.
lang=FA style='font-size:14.0pt;font-family:"B Lotus"'>-سفینه، دستنویس
شمارة14017، کتابخانة مجلس، [احتمالاً]قرن هشتم.
style='font-size:13.0pt;line-height:115%;font-family:"B Lotus"'>- سید الهی، جُنگ،
شمارة 14432 کتابخانة مجلس. کتابت در قرن دهم.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>- روضة الناظر و نزهة الخاطر،
کاشی، عبدالعزیز، دستنویس شمارة 766 کتابخانة دانشگاه استانبول، سدةهشتم ق، 304 برگ،
شمارة 247 کتابخانة دانشگاه تهران.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>- تذکره بتخانه، مازندرانی،
محمّد صوفی، دستنویس شمارة 4535 کتابخانه مجلس، قرن یازدهم.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>-lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'> مجموعة اشعار، دستنویس
ش 5319 کتابخانه ملک، بدون تاریخ، سدة دهم ق.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>-مجموعة، شمارة
633 کتابخانة مجلس، مورَّخ 750ق، 162 برگ.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>-مجموعة، کتابخانة
ملّی پاریس، شمارة 3423style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>، مورَّخ
قرن نهم، 848 برگ.
lang=FA style='font-size:13.0pt;font-family:"B Lotus"'>
dir=LTR style='font-size:13.0pt'>
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .