تنسوخ‌نامۀ ایلخانی
نوشتۀ نصیر الدین طوسی
تنسوخ‌نامۀ ایلخانی، جواهرنامه‌ای فارسی نوشتۀ نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن
طوسی (597-672ق) که بیشتر مطالب آن، رونویسی یا گزیده‌نویسی از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
نیشابوری (نوشتۀ 592-593ق) است.
حق انتشار متن کامل مقاله برای یونس کرامتی و
title="مقالات، یادداشت‌ها و روزنوشت‌های یونس کرامتی در حوزۀ تاریخ علم و فرهنگ و تمدن ایران و اسلام">
title="كاتبان، حلقه نويسندگانى است كه چشم به ميراث عزيز كهن اسلامى و ایرانی دوخته اند و هر يك به سهم خود، به موضوعى مى پردازند كه بتواند گوشه اى از شكوه و عظمت اين ميراث ارزشمند را تبيين كند. ">
استفاده از چکیدۀ مقاله «با ارجاع به همین صفحه» آزاد است.
کرامتی، یونس، title="کتابی فارسی نوشتۀ نصیر الدین طوسی (597-672ق) که عمدتاٌ رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
title="مقالات، یادداشت‌ها و روزنوشت‌های یونس کرامتی در حوزۀ تاریخ علم و فرهنگ و تمدن ایران و اسلام">
نحوۀ ارجاع به نسخۀ چاپی: کرامتی، یونس، «تنسوخ‌نامۀ
ایلخانی»، فرهنگ آثار ایرانی-اسلامی، تهران: سروش، ج2، 1387، ص 460
توجه: نسخۀ الکترونیک و چاپی تفاوت چشمگیر دارند
چکیده
واژۀ تنسوخ در نام تنسوخ‌نامۀ ایلخانی واژه‌ای تركی-مغولی و به
معنی هرچیز گرانبها و كم‌یاب و بی‌مانند است كه پس از هجوم مغولان به زبان فارسی راه‌یافته
است.
كتاب دارای دیباچه‌ای كوتاه و چهار «مقالت» است بدین شرح:
مقالت اول «در كیفیت مركبات عالم سفلی و معدنیات و غیر آن و علل معادن» در چهار
فصل.
مقالت دوم «در جواهر كه از جملۀ حجریات باشد و كیفیت حال معادن و خاصیت و منفعت و
مضرت و قیمت هر یك و جلا دادن و آنچه مناسب این نوع باشد»: این مقاله با دربر
گرفتن نزدیک به نیمی از حجم کتاب، به برشمردن خواص و مسائل مختلف مربوط به سنگ‌های
گرانبها و نیمه‌گران‌بها اختصاص دارد.
در این مقاله علاوه بر موضوعات یاد شده در عنوان مقاله، مطالبی چون
رنگهای مختلف، عیبها و چگونگی آزمایش اصالت برای هر گوهر (یاقوت، زمرد، الماس، لعل،
فیروزه، بیجاده، مروارید، عقیق، لاجورد، دهنج، یشب ...) یاد شده است.
مقالت سوم «در شرح فلزات سبعه» که می‌توان آن را به چهار بخش مجزا تقسیم کرد.
عنوان مقاله در واقع با محتوای بخش دوم یعنی شرح فلزهای هفتگانه (طلا، نقره، نحاس
(مس)، قلع، سرب، آهن، و خار صینی) متناسب است. «معمولات و ممزوجات» ساخته شده از
فلز (آلیاژهای فلزی، مانند برنج) در بخش سوم این مقاله آمده‌اند.
مقالت چهارم در عِطرها»: در معرفت مشك، عنبر، عود، كافور، صندل، زعفران،
زباد، لادن، مومیائی و خواص آنها، و تركیب مثلث و كیفیت عمل آن.
عنوان، ساختار و محتوای سه مقالۀ نخست تنسوخ‌نامه برگرفته از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
نیشابوری است. نصیرالدین هنگام رونویسی این اثر تنها بخش قابل توجهی از مطالب را
حذف و برخی نکات ویرایشی را در عبارات باقی مانده اعمال کرده و در مواردی بس اندک
نیز نکاتی، و از جمله چند حکایت را افزوده است. ابوالقاسم کاشانی نیز در
title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
الاطایب
بخش قابل توجهی از title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
روش نقل کرده است؛ اما این نقل قول‌ها پرشمارتر و بیشتر به عین عبارات بوده است و پیداست
که بهره‌گیری ابوالقاسم کاشانی از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
ایلخانی نبوده است.
مصطفى فرزند سیدی در سدۀ 9ق تنسوخ‌نامۀ ایلخانی را با عنوان جواهرنامۀ
مرادی به ترکی درآورده است.
مدرس رضوی نخستین بار در 1348 این كتاب را با از روی پنج نسخۀ معتبر با
مقدمه، حواشی و تعلیقات مفصل و ارزشمند در تهران به چاپ رسانده است (چاپ دوم:
تهران، 1363).
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>رفتن به فهرست
جواهرنامه، متون کهن علمی فارسی، نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامۀ ایلخانی،
محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری،
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
الاطایب،
ابوریحان بیرونی، title="[ غالباً به خطا الجماهر فی معرفة الجواهر نامیده می‌شود،] کتاب مهمی به زبان عربی نوشتۀ ابوریحان بیرونی، دربارۀ سنگ‌های گران بها و فلزات و آلیاژهای فلزی معروف. بیرونی این کتاب را در روزگار مودود بن مسعود (حک 433-440ق) و به نام وی تألیف کرده است.">
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>رفتن به فهرست
title="گوهرشناسی یا علم الجواهر یا معرفت جواهر، (در دورۀ اسلامی) یکی از شاخه‌های فرعی علوم طبیعی با موضوع شناخت سنگ‌های گرانبها و نیمه‌گران‌بها، معدن هریک، چگونگی تشخیص سنگ‌های گرانبها از سنگ‌های کم‌بهای مشابه و دیگر مسائل مربوط به گوهرها و نیز مواد موسوم به..">
سنت جواهرنامه‌نگاری
title="گوهرشناسی به عنوان یک شاخۀ علمی خیلی دیرتر به طبقه‌بندی‌های علوم راه یافت. در طبقه‌بندی‌های کهن، گوهرشناسی به عنوان شاخه‌ای متمایز مطرح نمی‌شد و تنها در طبقه‌بندی‌های جدیدتر که به طور معمول مفصل‌تر و مشتمل بر «فروع» پرشمار برای علوم ریاضی و طبیعی بود، ...">
کهن علوم
title="از روزگاران کهن آثار متعددی با عناوینی چون کتاب الاحجار، یا کتاب الخواص نوشته می‌شد که موضوع اغلب آنها خواص شگفت‌انگیز سنگ‌های مختلف بود... بسیاری از جواهرنامه‌نگاران به این گونه آثار استناد کرده‌اند ...">
گوهرشناسی دورۀ اسلامی
title="کهن‌ترین تک‌نگاری دورۀ اسلامی در زمینۀ گوهرشناسی نوشتۀ ابوزکریا یوحنا ( یا یحیی) ابن ماسویه (درگذشت: 243ق)، پزشک پرآوازۀ جندی‌شاپوری.">
الجواهر و الاشباه نوشتۀ کندی
کتاب الجوهر (احتمالاً: الجواهر) و اصنافهstyle='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'> نوشتۀ محمد بن شاذان جوهری
الجواهر حمزۀ اصفهانی
اثری (به تعبیر بیرونی: «مقاله‌ای») فارسی از ابوسعد نصر بن یعقوب دینوری
کاتب
title="[ غالباً به خطا الجماهر فی معرفة الجواهر نامیده می‌شود،] کتاب مهمی به زبان عربی نوشتۀ ابوریحان بیرونی، دربارۀ سنگ‌های گران بها و فلزات و آلیاژهای فلزی معروف. بیرونی این کتاب را در روزگار مودود بن مسعود (حک 433-440ق) و به نام وی تألیف کرده است.">
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
جوهری نیشابوری
title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
بن علی بن محمد کاشانی
title="رساله‌ای فارسی که پیش از 881ق به اوزون حسن تقدیم شده است.">
نوشتۀ محمد بن منصور دشتکی
title="رساله‌ای فارسی نوشتۀ نجم الدین اسکندر آملی (سدۀ 11ق) از مهاجران ایرانی به شبه قارۀ هند">
آملی
title="نوشتۀ شرف الدین ابوالعباس احمد بن یوسف تیفاشی، در 640 ق و تکمیل شده در 642-644ق">
الاحجار نوشتۀ
احمد بن یوسف تیفاشی
کنز التجار فی معرفة الاحجار نوشتۀ بیلک قبچاقی
نخب الذخائر فی احوال الجواهر نوشتۀ ابن اکفانی
title="فخر رازی در باب علم الجواهر (باب 32) این کتاب، ساختار مرسوم أبواب دیگر یعنی تقسیم باب به سه بخش ">
(جامع ستینی) فخر رازی
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>
معرفی خلاصه
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>تنسوخ‌نامۀ ایلخانی
نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (597-672ق) که بیشتر مطالب آن، رونویسی یا
گزیده‌نویسی از title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
نیشابوری (نوشتۀ 592-593ق) است.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
وجه
تسمیۀ کتاب
برخی فرهنگ‌نویسان تنسوخ را واژه‌ای تركی و برخی نیز آن را از اصل هندی
تنسكهه پنداشته و تنسوق را معرب تنسخ نوشته‌اند. از سخنان فرهنگ نویسان دربارۀ
این واژۀ اخیر نیز چنین بر می‌آید كه تنسخ ( و به تبع آن تنسوخ) مجازاً برای هرچیز
گرانبها و كم‌یاب و بی‌مانند به كار رفته است. كوته سخن آنكه تنسوخ واژه‌ای تركی-مغولی
است كه پس از هجوم مغولان به زبان فارسی راه یافته و در بسیاری از كتب تاریخی دورۀ
مغول به کار رفته است و معنی آن در این موارد نیز كم و بیش همان است كه گفته شد.
خواجه نصیر خود در مقدمۀ تنسوخ‌نامه كمابیش به همین معنی اشاره دارد: «و
این كتاب را تنسوخ‌نامۀ ایلخانی نام نهاد چه هرچه به خدمت پادشاهان تنسوق آورند آنجا
یاد كرده شود». در پایان مقالۀ سوم نیز در بارۀ «دو معجون نفیس» یعنی «تریاق و
مثرودیطوس» آورده است که «این دو معجون بس عزیز است. و از تنسق‌های بزرگست ... به
تحفه به خدمت پادشاهان بزرگ آورند»
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
محتوای کتاب
كتاب دارای دیباچه‌ای كوتاه و چهار «مقالت» است بدین شرح:
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
1.
كیفیت مركبات عالم سفلی و معدنیات و غیر آن و علل معادن» در چهار فصل:
1-1.
اصول‌اند»
و آتش) و حیّز طبیعی و سرشت هر یک و امکان و چگونگی تبدیل آنها به یکدیگر.
1-2.
علل معادن بطریق كلی»: در چگونگی
پیدایش معادن به طور عام
1-3.
كیفیت تحجر جواهر معدنی»: در چگونگی تبدیل مواد معدنی به سنگ
1-4.
علل الوان جواهر»: در چیستی گوناگونی رنگ گوهرها.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
2.
جواهر كه از جملۀ حجریات باشد و كیفیت حال معادن و خاصیت و منفعت و مضرت و قیمت هر
یك و جلا دادن و آنچه مناسب این نوع باشد»: این مقاله با دربر گرفتن نزدیک به نیمی
از حجم کتاب، به برشمردن خواص و مسائل مختلف مربوط به سنگ‌های گرانبها و نیمه‌گران‌بها
اختصاص دارد.
در این مقاله علاوه بر موضوعات یاد شده در عنوان مقاله، مطالبی چون
رنگهای مختلف، عیبها و چگونگی آزمایش اصالت برای هر گوهر یاد شده است.
گوهرهای یادشده در این مقاله عبارتند یاقوت، زمرد، الماس، لعل، فیروزه،
بیجاده، مروارید، عقیق، لاجورد، دهنج (که این سنگ‌ها با کنار گذاشتن لاجورد
معمولاً گرانبهاترین سنگ‌ها به شمار می‌آمدند) و یشب، جمس (جمست)، بلور، جزع، بسد،
[سنگ] پادزهر، سنگ مغناطیس، سنگی كه زر را جذب می‌كند، ... خرمهره، مهرۀ مار، ...
سنباده، مینا، آلات چینی، مرقشیثاء، مغنیسیا، كهربا، سندروس، ... سرطان (خرچنگ)
بحری و خواص او، ارنب بحری و خواص او، طلق، رخام، توتیا، اثمد، ساختن كحل اثمد،
شاذنج، زرنیخ، بورق، شب، زاج و نوشادر.
در پایان این مقاله سه فصل کمابیش متفاوت آمده است که مطالب مذکور در آنها
عموماً از نوع مطالبی است که در کتب خواص یا با تعبیر مؤلف «کتب خواص احجار» آمده
است:
«در
صفت خواص احجار مختلف که از ارسطو نقل کرده‌اندstyle='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>»: ارسطو «هفت نوع سنگ آورده است که
آن را هفت رنگ باشد» (یعنی هر سنگ به رنگی و برادۀ آن بسته به شرایط به 6 رنگ دیگر
است مثلاً «نوع دوم سنگی است سیاه. اگر به حک سایند» برادۀ آن سفید، زعفرانی،
نیلگون، سرخ یا سبز تواند بود) و مؤلف «هر چند در این روزگار مجهول‌اند» به یاکرد
آنها پرداخته است. «و غیر از این هفت نوع، سنگی دیگر هست هفت‌رنگ که پارسیان او را
گوهرشاه گویند».
«نوعی دیگر است از خواص احجار مجهول»
و سرانجام «در معرفت احجاری كه مناسبتی با شرف جوهر دارد (نسخه بدل: «در
صفت احجاری که آن را مناسبتی هست با جوهر (جواهر؟) شریف» که درست‌تر به نظر می‌رسند)
هر چند در مرتبۀ آن نباشد»
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
3.
شرح فلزات سبعه» (عنوان مقاله فقط بر بخشی از محتوای آن قابل اطلاق است)
این مقاله را می‌توان به چهار بخش متمایز تقسیم کرد:
بخش مقدماتی دارای سه فصل: 1-«در بیان اصول فلزات سبعه به طریق اجمال»؛
2-«در صفت کبریت و خواص او»؛ و 3-«در صفت زیبق و خواص او». دو جوهر کبریت (گوگرد)
و «زیبق» (سیماب/جیوه) «ماده و اصول فلزات هفتگانه» یا به تعبیری پدر و مادر آنها
به شمار می‌آیند «و چون چنین باشد این دو اصل یعنی کبریت و زیبق به تقدیم اولی‌تر
باشد. پس آن را مقدم داشته آمد (نسخه بدل: داشته‌آند) و پیش از آنکه ذکر فلزات و
انواع و خواص و لوازم آن را شمرده شود شرح کبریت و زیبق که اصولند کرده‌آید»
بخش دوم دربارۀ فلزات هفتگانه یعنی طلا، نقره، نحاس (مس)، رصاص (در این
جا: قلع)، سرب، آهن، و خار صینی (چینی) است که البته حکایتی دربارۀ منازعتی «که
در قدیم ملک کیش و ملک بحرین را افتاد» و نیز فصلی «در صفت آهن چینی و خاصیت و
منفعت او» که « مرکبی است که در اقصاء بلاد طمغاج از آن آینه‌ها ساخته‌اند. و اصل
آن خار صینی است. و بعضی گفته‌اند که مرکب است از جملۀ فلزات سبعه» در پی آن آ«ده
است. دربارۀ این 7 فلز مطالبی چون چگونگی پیدایش در معدن و ویژگی‌ها و «خواص» یاد
شده است.
بخش سوم: «در انواع معمولات و ممزوجات که از فلزات ساخته‌اند» (موادی است
که امروزه «آلیاژ فلزی» یا به اختصار: آلیاژ نامیده می‌شوند). «هر چند ذکر آن در باب
گذشته تقدیم یافت مجملاً اما بر سبیل تفصیل ذکر هر یک کرده شد» . این ممزوجات
عبارتند از: یعنی برنج یا شَبَهْ، اسفیدروی، بت‌روی و طالیقون
محتوای بخش چهارم عملاً ارتباطی به محتوای سه بخش دیگر این مقاله ندارد و
مشتمل است بر فصل‌هایی دربارۀ دندان ماهی، عاج، آبنوس، ختو، نَروک (که در این فصل
از رساله‌ای که شیخ الرئیس ابوعلی سینا در نروک ساخته است مطالبی نقل می‌کند)، روغن
بلسان و سقنقور.
دو فصل پایانی این بخش دربارۀ دو داروی مرکب و یک گیاه است و حتی از فصول
دیگر نیز نامربوط‌تر به نظر می‌رسند: «فصل در معاجین نفیس همچون تریاق و مثرودیطوس»،
که در ضمن آن دربارۀ سه داروی طین مختوم، قصب الذریره و ساذج هندی که در هر دو
معجون به کار می‌اید بحث شده است و سرانجام فصلی «در معرفت داروئی كه مغولان
شناسند»
نصیرالدین خود دربارۀ بی‌ارتباطی فصل تریاق و مثرودیطوس چنین گفته است:
« در جواهر نامه این دو معجون را از بهر آن یاد كردیم، كه بتحفه به خدمت
پادشاهان بزرگ آورند، تا نیك و بد آن معلوم گردد. و از هر كس قبول نكنند، و اعتماد
ننمایند، مگر از طبیبی بزرگِ عالمِ حاذق»
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
4.
عِطرها»: در معرفت مشك، عنبر، عود، كافور، صندل، زعفران، زباد، لادن، مومیائی و
خواص آنها، در تركیب مثلث (تركیبی از عنبر،عود و مشك به میزان برابر) و كیفیت عمل
آن.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
تا چندی پیش چنین گمان می‌شد که نصیر الدین طوسی در
title="کتابی فارسی نوشتۀ نصیر الدین طوسی (597-672ق) که عمدتاٌ رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
title="[ غالباً به خطا الجماهر فی معرفة الجواهر نامیده می‌شود،] کتاب مهمی به زبان عربی نوشتۀ ابوریحان بیرونی، دربارۀ سنگ‌های گران بها و فلزات و آلیاژهای فلزی معروف. بیرونی این کتاب را در روزگار مودود بن مسعود (حک 433-440ق) و به نام وی تألیف کرده است.">
ابوالقاسم کاشانی در title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
الاطایب
title="[ غالباً به خطا الجماهر فی معرفة الجواهر نامیده می‌شود،] کتاب مهمی به زبان عربی نوشتۀ ابوریحان بیرونی، دربارۀ سنگ‌های گران بها و فلزات و آلیاژهای فلزی معروف. بیرونی این کتاب را در روزگار مودود بن مسعود (حک 433-440ق) و به نام وی تألیف کرده است.">
title="کتابی فارسی نوشتۀ نصیر الدین طوسی (597-672ق) که عمدتاٌ رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
اما ایرج افشار در مقدمۀ چاپ انتقادی
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
البرکات نیشابوری، نشان داد که مأخذ نصیرالدین طوسی و ابوالقاسم کاشانی این متن
فارسی بوده است.
عنوان، ساختار و محتوای سه مقالۀ نخست تنسوخ‌نامه برگرفته از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
رونویسی این اثر تنها بخش قابل توجهی از مطلب را حذف و برخی نکات ویرایشی را در عبارات
باقی مانده اعمال کرده و در مواردی بس اندک نیز نکاتی، و از جمله چند حکایت را
افزوده است.
در دیباچۀ تنسوخ‌نامۀ ایلخانی دربارۀ چگونگی گردآوری مطالب کتاب
چنین آمده است:
این كتاب جمع كرده شد، از گفتار حكماء متقدم، و آنچه این بنده را بتجربت
معلوم شده بود بحكم ممارست، و آنچه از معتمدان و اصحاب تجارب بطریق تسامع معلوم
شده است، بدان الحاق كرد.
سیاق متن چنان است که خواننده این عبارت را از نصیرالدین می‌پندارد اما
حتی این عبارات نیز برگرفته از دیباچۀ
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
... واجب دید ... مختصری جمع کند از گفتار حکمای متقدم در معرفت جواهر و
آنچه مرین کمترین بنده را معلوم باشد به حکم ممارست حرفت جوهری و صنعت حکاکی و
حکایاتی که در آن باب از معتمدان و اصحاب تجارت به طریق تسامع معلوم گشته بود به
آن الحاق کند.
به عبارت دیگر مطالب بخش چهارم از مقالۀ سوم تنسوخ‌نامه، به جز
مبحث «ختو» که برگرفته از فصل پایانی
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
تنها مطالبی است که پیشتر در
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
از مقایسۀ تنسوخ‌نامه،
title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
الاطایب
نصیرالدین طوسی و ابوالقاسم کاشانی از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
مطالب را فقط این یک، برخی را فقط دیگری و برخی را هر دو نقل کرده‌اند. در مجموع
حجم نقل قول‌های ابوالقاسم کاشانی بیشتر و معمولاً با نقل عین عبارات بوده است؛ هر
چند که وی در پاره‌ای موارد برخی مطالب جواهرنامۀ نظامی را با تلخیص بسیار
آورده است. از این‌جا می‌توان دریافت که بهره‌گیری ابوالقاسم کاشانی از
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
نبوده است.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
ترجمۀ
ترکی
مصطفى فرزند سیدی در سدۀ 9ق تنسوخ‌نامۀ ایلخانی را با عنوان جواهرنامۀ
مرادی به ترکی درآورده است.
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
مشخصات
چاپ
مدرس رضوی نخستین بار در 1348 این كتاب را با از روی پنج نسخۀ معتبر با
مقدمه، حواشی و تعلیقات مفصل و ارزشمند در تهران به چاپ رسانده است (چاپ دوم:
تهران، 1363).
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
1. ابوالقاسم عبدالله کاشانی،
title="کتابی فارسی نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد کاشانی در سال 700ق که عمدتاً رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
الاطایب،
به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345ش
2. بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد،
title="[ غالباً به خطا الجماهر فی معرفة الجواهر نامیده می‌شود،] کتاب مهمی به زبان عربی نوشتۀ ابوریحان بیرونی، دربارۀ سنگ‌های گران بها و فلزات و آلیاژهای فلزی معروف. بیرونی این کتاب را در روزگار مودود بن مسعود (حک 433-440ق) و به نام وی تألیف کرده است.">
تهران، 1374ش
3. محمد بن ابی البرکات نیشابوری،
title="کهن ترین جواهرنامۀ موجود به زبان فارسی، نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری در 592ق/1196م.">
همکاری رسول دریاگشت، تهران، 1383ش
4. نصیر الدین طوسی،
title="کتابی فارسی نوشتۀ نصیر الدین طوسی (597-672ق) که عمدتاٌ رونویسی از جواهرنامۀ نظامی است">
تهران، 1348ش
style='font-size:14.0pt;font-family:YKMitra'>بازگشت به فهرست
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .